Rouwverwerking, rouw en rouwen. Iedereen heeft er wel een vaag beeld bij. Maar wat is het nu eigenlijk en wat gebeurt er bij rouw? Hoe verloopt rouwverwerking? Om een duidelijker beeld van rouw en rouwverwerking te schetsen wil ik er dieper in duiken.
Wat is rouw?
Wat zegt de Dikke Van Dale?
Rouw (de; m)
- bedroefdheid, m.n. vanwege een sterfgeval; een dag van nationale rouw
- rouwkledij: in de rouw zijn in het zwart gekleed
Rou-wen (rouwde, heeft gerouwd)
- berouwen
- droefheid voelen
- in de rouw zijn
Wat zegt Wikipedia?
Rouw (uit het Germaans hreuwan-, verwant met het Engels rue en mogelijk het Sanskriet karuṇa) is een emotionele reactie als gevolg van een verlies, in het bijzonder het verlies van een naaste.
Wat zeg ik?
Rouw is het omgaan met en verwerken van gevoelens en emoties bij het wegvallen van iemand die of iets dat voor jou belangrijk is en de gevolgen daarvan.
Je rouwt als je partner overlijdt of iemand anders die jou heel dierbaar is. Maar je kan ook rouwen als je huisdier overlijdt of bij een scheiding, ontslag, reorganisatie, verhuizing, verlies van gezondheid of andere vormen, waarbij je iets kwijt raakt of verliest.
Het gaat erom dat je afscheid moet nemen van iets waar je je emotioneel aan verbonden hebt. En hoe meer betekenis het voor jou heeft, hoe groter de impact is op jou. In dit artikel ga ik verder over rouw als gevolg van het overlijden van je partner.
Wat gebeurt er als je in rouw bent?
Als je in rouw bent heb je allerlei gevoelens te verwerken van verlies, gemis en verdriet. Iedereen weet dat het overlijden van een partner enorme impact heeft. Die impact gaat veel verder dan alleen leren omgaan met het verdriet. Het verlies heeft namelijk gevolgen voor jouw dagelijks leven, identiteit, dromen, verwachtingen en wereldbeeld.
"Er kan ook iets sterven binnen in je, wat niemand ziet." Manu Keirse
Toen ik eens goed in het onderwerp rouw en rouwverwerking ben gedoken was dit een hele eye-opener voor mij. Ondanks het feit dat ik zelf tweemaal het rouwproces heb doorgemaakt.
In de bijgevoegde video over Verliesimpact wordt heel duidelijk waarom rouw zo’n impact heeft. Dan worden alle symptomen, gedragen, etc. veel logischer en verklaarbaar.
VIDEO: Verliesimpact uitgelegd
Welke symptomen heb je bij rouw?
Op het moment dat je in rouw bent ervaar je zowel mentale als fysieke klachten. Een of meerdere van onderstaande klachten kun je ervaren.
Mentale klachten:
- verdriet, veel huilen
- emotionele pijn dat ook lichamelijke pijn tot uiting kan komen, zoals pijn in de hartstreek
- piekeren, tobben
- schaamte
- opluchting
- schuldgevoel
- boosheid, woede
- eenzaamheid
- wanhoop
- angst
- somberheid, neerslachtigheid
- ontkenning
- concentratieproblemen
- gedachten aan zelfdoding
- opgewonden
- jaloezie
- gevoel van onwerkelijkheid, het moeilijk kunnen bevatten
Fysieke klachten
- eetlust neemt af of juist emotie eten
- slecht slapen
- hoofdpijn
- futloos
- passief
- overactief
- vermoeidheid
- spierspanning
Waarom wordt je zo moe van rouw?
"Leven is verlies ervaren. Overleven is leren hoe ermee om te gaan." - Manu Keirse
Ik zie het zo. Een situatie van rouw is te vergelijken met een situatie van burnout. Alleen bij een burnout is er vaak een veilige omgeving of een vertrouwde partner waar je op terug kan vallen. Dat helpt jou om weer te herstellen. Bij het overlijden van je partner is deze veilige omgeving er juist niet meer. Die moet jezelf gaan creëren.
Vaak slaap je slecht, waardoor je slaaptekort oploopt en dus vermoeid raakt. Van emoties wordt je moe. Er komt ongelofelijk veel op je af. Gedurende een lange periode word je geconfronteerd met de gevolgen van het verlies. Je beeld van jezelf, de wereld om je heen en zingeving is onderuit gehaald. Hier zal je ook een nieuwe modus in moeten zien te vinden. Al deze zaken vergen continue regelen en aanpassen aan de situatie die is ontstaan. Dat maakt het rouwverwerking zo vermoeiend. Het is gewoon mentaal heel hard werken.
Is rouwverwerking voor iedereen gelijk?
Iedere situatie is anders. Dus verwerkt ieder zijn of haar rouwproces op geheel eigen wijze.
- De omstandigheden van het overlijden zijn verschillend. Het maakt een groot verschil of iemand onverwachts is overleden door bijvoorbeeld: een ongeluk of zelfdoding, na een lang ziekbed of dementie. Deze omstandigheden leiden tot andere extra emoties, zoals: acute schok en ongeloof, spijt en schaamte of opluchting en aanvaarding.
- Alle mensen verschillen qua kennis, kunde en vaardigheden. Hoe sta jij als mens in het leven? Welke vaardigheden bezit je al? Heb jij voldoende zelfvertrouwen en onafhankelijkheid om snel een weg te vinden in de nieuwe situatie? Wat heeft je dierbare voor je betekent?
- Er is ook een verschil met de hoeveelheid en soort steun die jij ontvangt in deze periode. De een heeft heel veel steun en moet soms misschien de omgeving afremmen. De ander staat er wellicht alleen voor. Hoe is jouw relatie met de mensen om je heen?
Wat zijn de overeenkomsten bij rouwverwerking?
Er zijn wel een aantal rode draden, gemeenschappelijke kenmerken te ontdekken.
Ieder wordt geconfronteerd met de situatie dat de partner is overleden. Dat heeft op allerlei gebieden impact en dat zal je onder ogen moeten zien. Anders ga jij er geen acties op ondernemen die wel nodig zijn.
Je hebt emoties te verwerken.
Je zult hulpbronnen moeten gaan inschakelen. Dat kan variëren van iemand die voor je kookt, leren hoe je de administratieve afhandeling doet tot professionele hulp voor jou of de kinderen.
Uiteindelijk dien je ook de situatie te gaan aanvaarden. Het is zoals het is. Je partner is er niet meer en komt ook niet meer.
Je zult een nieuwe toekomst zonder je partner moeten opbouwen. Deze houding maakt ruimte voor het oppakken van de draad van je leven. Rouw krijgt een eigen plek in je leven. Het mag vaker naar de achtergrond gaan, zodat er ruimte ontstaat voor weer oog krijgen voor het mooie dat het leven ook nog steeds heeft.
Het is belangrijk dat jij de regie over je leven weer terug pakt. Dat je achter het stuurwiel van je leven gaat zitten. Je hebt heel veel geleerd de afgelopen periode. Dat kan je gaan borgen. Je kunt weerbaarheid en veerkracht gaan versterken voor de rest van je leven.
Welke stadia is er bij rouwverwerking?
Er zijn verschillende modellen en theorieën over rouw. Wat ik zelf de 3 beste inzichtgevende ‘modellen’ vind zijn:
- verlieskunde van Herman de Monnink,
- de 5 stadia van rouw van Elisabeth Kubler-Ross
- en de 4 rouwtaken van Manu Keirse (of eigenlijk van W. Warden).
Deze modellen hebben een steeds iets andere invalshoek, maar het maakt wel duidelijk wat er gebeurt en nodig is.
VIDEO: samenvatting 3 rouwmodellen
Verlieskunde
Herman de Monnink legt in zijn model Verlieskunde uit dat bij het verlies er 3 taken zijn, namelijk:
- ‘aanvaardingstaak: bewust erkennen van de feitelijke impact van het verlies;
- afscheidstaak: het bewust afscheidnemen van de of het verlorene met alle emotionele uitingen;
- opbouwtaak: het bewust opbouwen van een nieuw levenshoofdstuk.’
“Je moet de verlieslast (impact) wel zelf tillen (coping), maar niet alleen (support).” - Herman de Monnink
Daarnaast legt hij ook uit dat de verliesimpact de belasting is die jij ervaart. Verliescoping (hoe kan jij met de situatie omgaan) en de verliessupport (steun uit je omgeving) zijn de belastbaarheid. De bedoeling is dat jouw belastbaarheid groter is of wordt dan de belasting die je ervaart.
De 5 stadia van rouw
Je doorloopt verschillende stadia van rouw en dat hoeft niet in chronologische volgorde en ook niet alle fasen te zijn.
- Ontkenning
- Woede
- Marchanderen
- Depressie
- Aanvaarding
Wat is rouwarbeid en zijn rouwtaken?
Manu Keirse spreekt niet van rouwverwerking. Volgens hem impliceert dat dat je rouw kan verwerken en dan is het over. Rouw gaat niet over. De herinneringen aan je geliefde blijven. Je zult altijd situaties tegenkomen dat je geconfronteerd wordt met je verlies en dat doet dan pijn. Dat blijft tot je oud en grijs bent. Dat is nu eenmaal zo. Het is wel de bedoeling dat je je rouw op een dusdanige manier verwerkt dat het je niet meer hindert in je dagelijks functioneren. Dat je dierbare herinneringen kan koesteren.
1e rouwtaak: De situatie onder ogen zien.
Als jij niet onder ogen wilt zien dat je partner is overleden en dat je zelf in actie moet komen om alle gevolgen hiervan op te vangen ga je vastlopen.
2e rouwtaak: De pijn ervaren.
Emoties die niet gezien, gevoeld en gehoord worden komen als het ware vast te zitten in je lichaam. Deze primaire emoties willen er vaak toch uit en worden omgezet in secundaire emoties als wrok, cynisme, onverdraagzaamheid of jezelf wegcijferen. Ze kunnen ook tot uiting komen in lichamelijke klachten, zoals slapeloosheid, vastzittende schouders, rugklachten, spanningshoofdpijn, ed.
3e rouwtaak: Je leven aanpassen.
Je partner vervulde een aantal taken en rollen. Die vallen weg. Hoe ga jij die gaten opvullen of hoe ga jij daar mee om? En dat hoef je niet allemaal zelf te doen.
4e rouwtaak: Herinneringen verzamelen en weer van het leven gaan houden.
Je geliefde is er niet meer, maar je herinneringen nog wel. Die kan je verzamelen met bijvoorbeeld foto’s, herinneringsschrift. Verder heb je een nieuwe toekomst op te bouwen die jou zingeving biedt en je weer kan genieten.
Wat kan jou helpen om een rouwperiode zo goed mogelijk door te komen?
Zorg eerst goed voor jezelf. Dat betekent een gezonde leefstijl gaan naleven, zelfs als je hoofd er totaal niet naar staat. Maar je hebt het nodig om mentaal sterker te worden en je jezelf ook fit te houden.
Dus gezond eten, voldoende beweging (ga wandelen), voldoende rust, houd een dagritme aan en zorg voor je persoonlijke en huiselijke hygiëne. In mijn gratis ebook Rouwen & Leven beschrijf ik hoe ik dat destijds zelf aanpakte.
Wat is SASHA en hoe kan dat jou helpen?
‘Psychische gezondheid is een kwestie van reageren op problemen, niet de afwezigheid ervan.’ – G. Vaillant-
SASHA is een ‘methodiek’ door een professor van de universiteit van Harvard. Hij onderzocht weerbare en gezonde ouderen en keek welke kenmerken zij gemeen hadden.
Behalve een gezonde levensstijl pasten zij SASHA toe. Dit kan je zien als copingvaardigheden. Toepassen van de ‘SASHA-methodiek’ kan helpen om meer met jouw pijn te doen dan alleen lijden.
S(sublimatie): Wat kan je nog meer doen met jouw pijn dan alleen lijden? Hoe kan jij je verdriet op een andere manier tot uiting laten komen dan alleen huilen. Dat kan door bijvoorbeeld te gaan schrijven, schilderen.
A(altruïsme): Doe iets belangeloos voor een ander.
S(suppressie): Sta niet alleen stil bij je verdriet maar onderdruk het soms door bewust afleiding te zoeken en iets anders te gaan doen.
H(humor): Lachen is gezond. Probeer zoveel mogelijk de gekkigheden in het leven te zien en zoek het op, bijvoorbeeld door naar een komische film te kijken.
A(anticiperen): bereid je voor op moeilijke momenten die komen, zoals een receptie of een diploma-uitreiking. VIDEO: SASHA
Hoe lang duurt een rouwperiode?
Geen enkele rouwperiode is gelijk. De een heeft nu eenmaal meer tijd nodig om met emoties om te gaan of het dagelijks leven weer zelf op de rit te houden dan de ander. Dit is allemaal afhankelijk van de persoon en (ernst van) de situatie. Wat je vaak wel kan lezen is dat het globaal een jaar tot 1,5 jaar kan duren voordat iemand zichzelf en zijn/haar leven weer zelfstandig op orde kan houden. In die periode heb je ook alle jaarlijkse events zoals verjaardagen, Kerst en de zomervakantie gehad.
Daarnaast is het zo dat rouw nooit helemaal overgaat. Denk maar eens aan dat je kind naar een nieuwe school gaat, trouwen of verhuizen. Er blijven altijd momenten dat je geconfronteerd wordt met het verlies van je partner. Vaak zal dat een korte hevige steek van pijn zijn. Laat dat er dan gewoon zijn. Dat is een primaire emotie en die duurt meestal een enkele minuut.
Kan je werken gedurende een rouwperiode?
Je kunt werken tijdens een rouwperiode. In het allereerste begin waarin nog veel geregeld en afgehandeld moet worden is dat niet handig. Zodra de situatie enigszins stabiel is en jij zelfstandig je dagelijks leven kan vormgeven. Daarmee bedoel ik dat je boodschappen, koken, huishouden, kinderen kunt doen en verzorgen zonder dat er directe hulp nodig is. Je kunt al eerder wel eens koffie drinken op het werk en het contact met je collega’s houden. Zo wordt de drempel om te gaan werken niet te hoog.
Werken zorgt voor structuur in je dag. Het zorgt ervoor dat je niet volledig stilvalt en thuis de hele dag op de bank voor je uit zit te staren. Het zorgt ook voor afleiding.
- Begin met een bak koffie drinken op de afdeling.
- Doe eenvoudige taken waar je niet voor hoeft na te denken en waar geen tijdsdruk op zit. Heel vaak heeft de afdeling wel klussen die ooit gedaan moeten worden, maar waar vaak geen tijd voor is of ze staan onderaan de prioriteitenlijst. In mijn baan op personeelszaken noemden we dat de vensterbankklussen.
- Bouw je uren voorzichtig op. Kies voor slow but steady. Maar besef ook dat er soms een terugval kan zijn.
Wat ik vaak hoor is dat het prettig is dat een werkgever flexibel is. Dat je de ruimte krijgt om, zeker in het begin, naar eigen inzicht te komen. De ene keer heb je een betere dag dan de andere keer. Soms moet je midden op de dag er even uit. Loop dan, eventueel met een collega, een blokje en ga dan weer verder.
Belangrijk is dat je goed communiceert wat je behoeften zijn. Je collega’s kunnen geen gedachten lezen. Zij willen wel, maar weten ook vaak ook niet hoe. De enige die daar helderheid in kan geven ben jij. Blijf in overleg. Dan is er vaak een oplossing voor handen waar jij en je werkgever goed mee kunnen werken.
Belasting versus belastbaarheid
Het volgende wil ik nog vanuit mijn eigen ervaring meegeven.
Ik was na 3 maanden weer fulltime aan het werk en dat deed mij goed. Ik had er heel veel aan. Echter als er extra moeilijke omstandigheden bijkomen, dan kan het opeens wel te veel worden.
In mijn geval was dat: kinderen die extra aandacht nodig hadden vanwege gezondheid of een niet-begripvolle werkgever, een manager die uit dienst ging, waardoor ik eindverantwoordelijk werd voor de afdeling, een collega met zwangerschapsverlof, een collega een maand afwezig wegens ziekte, een groot, lastig project dat ging starten. Dit moest ik allemaal hanteren naast het laten draaien van een HR-afdeling dat verantwoordelijk is voor meer dan een 200 mensen en dat samen met een stagiair. Dan is het niet gek dat ergens een keer na een paar maanden het lichaam stop zegt.
Wat ik hiermee wil zeggen:
- Je kunt meer dan je denkt.
- Bewaak goed je grenzen en trek tijdig aan de bel.
Het heeft niet altijd met te vroeg beginnen met werken te maken, maar wel met belasting en belastbaarheid. Dat geldt voor ieder mens.
Petitie rouwverlof
Wist jij dat je bij overlijden in je familie je volledig afhankelijk bent van een begripvolle werkgever en bedrijfsarts?
Dat is onlogisch, oneerlijk en onrechtvaardig.
Vind jij het ook vreemd dat er bij geboorte wel wettelijke verlofvormen zijn en helemaal NIETS bij de dood van een gezinslid? En wil jij dat dit rechtgetrokken wordt met gezinsuitbreiding?
Teken en deel de petitie voor rouwverlof.
Na alles gelezen te hebben ben ik op de goede weg bezig. Ben benieuwd wat het webinar gaat brengen.
Hallo Jolanda, Fijn dat deze blog je meer zelfvertrouwen geeft dat je al op de goede weg bent.
kan ik dit voor een opdracht maken
Hoe bedoel je deze vraag?
Als weduwe van bijna een half jaar, ben ik eerlijk gezegd onthutst over hoe slap de perceptie is van mensen(‘dat je hier nog staat, ik zou het niet kunnen’). Zeker heb ik groot verdriet, en mis hem vreselijk, en krop dat zeker niet op, maar verder ga ik wel gewoon door met mijn leven, voor onze kinderen, om hen toch een mooie jeugd te geven, en omdat ik niet dood ben maar nog steeds het leven mag leven dat mijn ouders mij gegeven hebben. Gek wordt ik van alle vaag bekende bakfietsvrouwen en andere mensen die zichzelf tot rouwdeskundige verklaren, ongevraagd met eten voor de deur staan of hun man aanbieden mijn financiën te doen. Dat kan ik allemaal zelf wel, en wat ik niet kan, daarvan regel ik zelf dat ik het leer. Hele kleine groep fijne mensen om mij heen die zich niet laven aan mijn verdriet maar gewoon uitgaan van mijn kracht. Mensen zijn tegenwoordig helemaal geen tegenslag of verlies gewend, en kunnen hun geliefden niet loslaten. Want ook voor je overleden geliefde is het een last als je in hysterisch verdriet blijft hangen. En nogmaals, ik ben niet hard, heb veel verdriet, maar geef verweduwden niet het gevoel dat ze hulpeloos zijn.
Hallo Marika, Mensen verschillen enorm in hoe zij met tegenslagen kunnen omgaan. Zoals in het Verlieskunde model ook duidelijk wordt gemaakt, verschilt de belasting (de impact van het verlies) en de belastbaarheid (wat zijn de vaardigheden, copingstrategien en ervaringen met omgaan met tegenslag) en de support (hulp vanuit de omgeving) per persoon. Blijkbaar is jouw belastbaarheid erg hoog. En daarbij heb jij waarschijnlijk meer een instrumentele manier van omgaan met emoties dan een emotionele manier.
Hoe mensen tegen hulp van de omgeving aankijken is ook verschillend. De een mist hulp en eigen initiatieven en een ander heeft er weinig behoefte aan. Het is continu een match van behoefte en aanbod. Daarom geef ik in mijn boek Survivalgids voor weduwen ook aan dat je zelf duidelijk moet zijn in het uitspreken van je behoeften. Niemand kan gedachten lezen.
Velen ervaren het fijn dat er aandacht voor ze is. Het is op zich ook mooi dat mensen met elkaar begaan zijn. Niet iedereen heeft daar behoefte aan. En dat is allemaal helemaal ok.
En ja, er is een algemeen beeld van hoe het hoort te gaan maar ook dat verschilt weer per omgeving. Kortom: het is een gevoelige situatie.
Ik probeer altijd mild te zijn. Mensen bedoelen het goed. Het is alleen niet mijn manier, denk ik dan maar. Dus dichtbij jezelf blijven. Voelen waar jij behoefte aan hebt en dat duidelijk communiceren. En een vraag voor jou: Kan jij hulp aannemen zonder bijkomende gevoelens of gedachten?
Ik reageer even want ik voel me wel licht aangevallen! Ik ben sinds 7-7-2022 weduwe met 3 pubers! 2 maanden dus pas! En ik ben in heel mijn leven nog nooit zo de weg kwijt geweest! Ik ben atijd de sterke vrouw geweest,altijd! Heb altijd mijn mannetje gestaan en geregeld wat geregeld moest worden.We waren van ons 19de samen….hebben net de 25 samen,en 20 jaar getrouwd niet gehaald! Plotseling overleden aan een anorysma.Hij had maar “beetje” rugpijn. Sta je dan…van een zelfverzekerde 44 jarige vrouw in een wrak! Die zonder heel veel huilen en pillen de dag niet doorkomt! Hij was mijn alles, mijn beste vriend, soulmate vader van mij kinderen.Mijn grote liefde! En ja ik sta hier nog maar alleen omdat ik kinderen heb en ja ik heb he veel mensen al verloren.Maar niets niets is te vergelijken met dit “hysterische” verdriet zoals je het noemt.Mens denk na voordat je wat opschrijft en je mening klaar hebt!!!°
Hallo Tatjana,
Een onverwachte dood is altijd heftig. Iedereen is verschillend in hoe hij of zij met alles wat erbij komt omgaat. Het is heel verdrietig als je in een wrak veranderd. Want je grote liefde is er niet meer en komt ook nooit meer. Zo onverbiddelijk en onomkeerbaar. En dan is de uitdaging heel groot om weer overeind te krabbelen. En bij de een verloopt dat proces heel anders dan bij de ander. En hoe mooi zou het zijn als we dat kunnen zien zonder oordeel. Want de omgeving, die geen flauw benul heeft hoe het werkelijk is. heeft al oordelen genoeg. Ik hoop dat je, naast je verdriet, toch ook hoop en kracht kan putten in andere verhalen. Want er is echt licht aan het einde van de tunnel mogelijk.